π. Matthew Baker (1978-2015): Μια προσωπική κατάθεση εις μνήμην του.
Αναδημοσίευση από την Πύλη Εκκλησιαστικών Ειδήσεων AMEN
γράφει ο Νικόλαος Ασπρούλης, Υπ. Δρ. Φιλοσοφίας ΕΑΠ, Επιστημονικός Συνεργάτης Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου και περιοδικού Θεολογία
Ήταν ξημερώματα Δευτέρας, 2ης Μαρτίου 2015, αμέσως μετά από την Κυριακή της Ορθοδοξίας, όταν έφτασε στα εισερχόμενα του ηλεκτρονικού μου ταχυδρομείου ένα μήνυμα από τον πολύ αγαπητό μου φίλο π. Matthew Baker με τίτλο «Αιωνία η Μνήμη». Μόλις πριν λίγο καιρό (μέσα Φεβρουαρίου) μου είχε εκμυστηρευτεί ότι η σύζυγος του Katie είχε χάσει μετά από δεκαεπτά εβδομάδες κυοφορίας σε πρόωρη γέννα το έβδομο παιδί τους τον Ευγένιο. Πίστεψα λοιπόν αρχικά ότι επρόκειτο για μια αναγγελία μεταξύ των φίλων του του τραγικού αυτού γεγονότος… Όταν όμως άρχισα να διαβάζω το μήνυμα, ένα ρίγος άρχισε να με διαπερνάει. Το μήνυμα αν και είχε σταλεί από τον προσωπικό λογαριασμό του π. Matthew, το υπέγραφε η σύζυγός του, αναγγέλλοντας στους παραλήπτες τον τραγικό θάνατό του σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Γυρνώντας από τον εσπερινό το απόγευμα της Κυριακής της Ορθοδοξίας, από τον ιερό ναό της αγίας Τριάδος στο Norwich του Κονέκτικατ, όπου μόλις πριν λίγο καιρό είχε αναλάβει καθήκοντα εφημερίου, το αυτοκίνητο του π. Matthew λόγω της ολισθηρότητας του δρόμου από την σφοδρή χιονόπτωση, ανατράπηκε με αποτέλεσμα ο οδηγός του να πεταχτεί έξω από το όχημα και να βρει τραγικό θάνατο, ενώ τα έξι παιδιά της οικογένειας που επέβαιναν, ευτυχώς δεν έπαθαν απολύτως τίποτε…
Ήταν μια είδηση που απλώς έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία… Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι ο αγαπημένος μου φίλος από την Αμερική, με τον οποίο βρισκόμασταν σε διαρκή επικοινωνία είχε χαθεί έτσι εντελώς απροσδόκητα…
Στις λίγες γραμμές που ακολουθούν θα ήθελα απλά να καταθέσω εις μνήμην του μια προσωπική μαρτυρία για έναν άνθρωπο ο οποίος αν και δεν έμελλε να ζήσει πολύ ωστόσο σημάδεψε με θετικό τρόπο τις ζωές πολλών ανθρώπων ολόγυρα στον κόσμο.
Με τον π. Ματθαίο πρωτογνωριστήκαμε «ηλεκτρονικά» κατά την διάρκεια του καλοκαιριού του 2010, έπειτα από διαμεσολάβηση ενός κοινού και πολύ αγαπητού μας φίλου του Αριστοτέλη Παπανικολάου, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Fordham της Νέας Υόρκης, Συνιδρυτή και Συνδιευθυντή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών του ιδίου Πανεπιστημίου. Από τότε αμέσως δεθήκαμε πολύ στενά. Το κοινό μας ενδιαφέρον και αγάπη για την ορθόδοξη θεολογία και ειδικά για το έργο του πρωτομάστορα της «Νεοπατερικής σύνθεσης» π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ, μας έφερε πολύ κοντά. Έκτοτε ανταλλάσαμε κείμενα, μελέτες, σκέψεις και σχόλια ο καθένας για τα κείμενα του άλλου, συχνά συμφωνούσαμε, αλλά και διαφωνούσαμε, πάντα όμως με βαθιά αμοιβαία αλληλοεκτίμηση και σεβασμό. Την εποχή εκείνη το περιοδικό Θεολογία της Εκκλησίας της Ελλάδος (τχ. 81: 4, 2010) ετοίμαζε ένα μεγάλο αφιέρωμα για τον Φλωρόφσκυ. Έχοντας ήδη μέσα από μελέτη των κειμένων του και τις προσωπικές συζητήσεις, συνειδητοποιήσει ότι ο π. Matthew ήταν ίσως από τους πιο εγκρατείς γνώστες της θεολογίας του μεγάλου Ρώσου θεολόγου, χωρίς δεύτερη σκέψη και σε συνεννόηση με τον διευθυντή του περιοδικού Δρ. Σταύρο Γιαγκάζογλου, του ζήτησα να συμβάλλει με ένα κείμενο. Πράγματι αμέσως ανταποκρίθηκε θετικά στέλνοντας μετά από λίγο διάστημα ένα περισπούδαστο μελέτημα με τον τίτλο « “Theology Reasons” – in History: Neo-Patristic Synthesis and the Renewal of Theological Rationality». Δεν έφτανε όμως μόνο αυτό, στο τεύχος εκείνο επρόκειτο σε συνεργασία μαζί του να δημοσιεύσουμε ένα σύντομο βιογραφικό σημείωμα για τον Ρώσο θεολόγο, ενώ επίσης επρόκειτο να δώσει για δημοσίευση για πρώτη φορά στο περιοδικό αυτό, έναν σχεδόν πλήρη κατάλογο με όλη τη γνωστή δευτερογενή βιβλιογραφία για το έργο του Φλωρόφσκυ. Οι συμβολές του αυτές επρόκειτο να είναι οι πρώτες και δυστυχώς τελευταίες στιγμές γνωριμίας της σκέψης του π. Matthew με το ελληνικό θεολογικό αναγνωστικό κοινό.
Με το πέρασμα του χρόνου, οι σχέσεις μας θα ενδυναμώνονταν. Εκείνος προχωρούσε τις σπουδές του σε επίπεδο διδακτορικού στο πανεπιστήμιο του Fordhamυπό την καθοδήγηση του Παπανικολάου, με επίκεντρο τη μελέτη της ερμηνευτικής στο έργο του Φλωρόφσκυ, κι εγώ συνέχιζα παράλληλα τη συγγραφή της δικής μου διατριβής πάνω στις μεθοδολογικές παραμέτρους του έργου του Φλωρόφσκυ και του Ζηζιούλα. Η επικοινωνία μας ήταν σχεδόν καθημερινή όχι μόνο μέσω ηλεκτρονικών μηνυμάτων αλλά και συνομιλιών μέσω Skype, για θέματα όχι μόνο σχετικά με την ορθόδοξη θεολογία, αλλά και ευρύτερα πνευματικής φύσεως που αφορούσαν στην καθημερινή ζωή του χριστιανού σε έναν κόσμο που διαρκώς μεταβαλλόταν.
Παράλληλα ο π. Matthew λόγω της διαρκώς αυξανόμενη φήμης που έμελλε να αποκτήσει (χωρίς ωστόσο να το επιδιώκει, είναι αλήθεια) ως ένας από τους πλέον ειδικούς στο έργο του Φλωρόφσκυ (η μεταπτυχιακή εργασία του μάλιστα ήταν αφιερωμένη στον «χριστιανικό ελληνισμό» του ρώσου θεολόγου), είχε την τύχη να έρθει πολύ κοντά, από ότι μου έλεγε, σε μια πολύ εγκάρδια και στενή σχέση, με τον βιογράφο του Φλωρόφσκυ, Andrew Blane, ο οποίος είχε μέχρι τότε στην κατοχή του ένα πολύτιμο αρχείο από την συναναστροφή του με τον μεγάλο θεολόγο. Το αρχείο αυτό περιλάμβανε αδημοσίευτες συνεντεύξεις, επιστολές του Φλωρόφσκυ σε άλλους μεγάλους θεολόγους της εποχής του, τα δακτυλογραφημένα χειρόγραφα των «Σταθμών της Ρωσικής θεολογίας», με σχόλια, διορθώσεις, προσωπικά αντικείμενα του Ρώσου θεολόγου κ.ά. Όλα αυτά περιήλθαν στην κατοχή του π. Matthew, καθώς φαινόταν σε όλους όσοι τον ήξεραν από κοντά ότι επρόκειτο να γίνει ο πλέον πιστός και συνάμα δημιουργικός εκπρόσωπος της θεολογίας του Φλωρόφσκυ, ή όπως συνήθιζα να του λέω, ο πλέον «πιστός κληρονόμος» της θεολογικής του σκέψης.
Την ίδια περίοδο και για όσο χρονικό διάστημα ο π. Matthew έμενε στους ξενώνες του Θεολογικού Σεμιναρίου του αγίου Βλαδίμηρου στα περίχωρα της Νέας Υόρκης (Crestwood), σε συνεργασία με φοιτητές Θεολογίας και φίλους του όπως ο SeraphimDarchaert προχώρησαν σε ένα φιλόδοξο σχέδιο, στην ίδρυση ενός φοιτητικού συνδέσμου στο Πανεπιστήμιο του Princetonυπό την επωνυμία Georges Florovsky Orthodox Christian Theological Society, με στόχο τη διοργάνωση διεθνών συνεδρίων (έλαβαν χώρα τέσσερα συνέδρια από το 2011 μέχρι το 2014, πρβλ. http://www.princeton.edu/~florov/) σε θέματα που θα βασίζονταν στην θεολογική παρακαταθήκη του Φλωρόφσκυ, αλλά και στη συλλογή, ψηφιοποίηση του αρχειακού υλικού και επανέκδοση των απάντων του μεγάλου Ρώσου θεολόγου. Ο π. Matthew αναδείχθηκε η ψυχή αυτού του μεγαλόπνοου εγχειρήματος το οποίο, όπως μου είχε πει πρόσφατα, ελλείψει χρημάτων, φαινόταν αδύνατο να συνεχιστεί, αν και ο ίδιος σε συνεργασία με τον Seraphim είχαν προσπαθήσει να μετατρέψουν το Σύνδεσμο σε Ερευνητικό Κέντρο, προκειμένου να μπορεί να δέχεται χορηγίες για ερευνητικούς σκοπούς. Στο πλαίσιο της δράσης του Συνδέσμου αυτού, ο π. Matthew με προσκάλεσε να λάβω μέρος τον Φεβρουάριο του 2013 στο τρίτο συνέδριο με θέμα «What is the Bible? The Patristic Doctrine of Scripture». Το ταξίδι αυτό επρόκειτο να αποτελέσει ορόσημο για τις σχέσεις μας, όχι μόνο γιατί ήταν η μοναδική φορά που μπορέσαμε μετά από τόσα χρόνια ηλεκτρονικής επικοινωνίας να συναντηθούμε πρόσωπο προς πρόσωπο, αλλά και επειδή έμελλε να είναι μια μοναδική ευκαιρία να γνωρίσω από κοντά και την πολυμελή οικογένειά του, που τόσο αγαπούσε. Οι λίγες εκείνες ημέρες της θερμής φιλοξενίας μου από την οικογένεια Baker, στο σπίτι που διατηρούσαν κατά την παραμονή τους στο campus του Θεολογικού Σεμιναρίου του αγίου Βλαδίμηρου της Νέας Υόρκης, θα μείνουν ανεξίτηλα χαραγμένες στη μνήμη μου. Ήταν μέρες που γνώρισα από κοντά το ήθος, την καλοσύνη, την ανιδιοτελή αγάπη και προσφορά ενός ανθρώπου που δεν τον ενδιέφεραν τόσο οι κοσμικές μέριμνες, αλλά πρωτίστως η υπηρεσία της Ορθόδοξης Εκκλησίας είτε ως ικανότατου θεολόγου είτε αργότερα ως κληρικού και κήρυκα της Μητρόπολης Βοστώνης. Τις μέρες εκείνες μοιραστήκαμε εμπειρίες, διατρέξαμε μαζί το προσωπικό αρχείο του Blane, που είχε ήδη περιέλθει στη διάθεση του π. Ματθαίου, ενώ είχα τη μοναδική τιμή να ψηλαφίσω προσωπικά αντικείμενα του ίδιου του Φλωρόφσκυ (λ.χ. τον χαρτοφύλακά του, προσωπικά αντίγραφα βιβλίων όπως το «Χριστός και Χρόνος» του Cullmann με τις ιδιόχειρες σημειώσεις του Ρώσου θεολόγου, τις κάρτες κοινωνικής/ιατρικής ασφάλισής του κ.ά). Πραγματικά ήταν στιγμές ιστορικές που σημάδεψαν μοναδικά την προσωπική μου πορεία…
Ως ένα είδος ακαδημαϊκής (μάλλον περισσότερο φιλικής) ανταπόδοσης στη διαμεσολάβηση μου να συμβάλλει με το κείμενό του στο αφιέρωμα της Θεολογίας για τον Φλωρόφσκυ, ο π. Matthew μου ζήτησε να λάβω μέρος σε ειδικό αφιέρωμα για τον μεγάλο προτεστάντη θεολόγο T. F. Torrance του περιοδικού Participatio, (http://www.tftorrance.org/journal/participatio_vol_4_2013.pdf) στο οποίο βοηθούσε ως υποδιευθυντής (associate editor), διακονώντας με τον τρόπο αυτό την οικουμενική διάσταση της ορθόδοξης θεολογίας, που δεν παραμένει κλεισμένη σε στεγανά αλλά έρχεται σε επαφή με κορυφαίους εκπροσώπους της δυτικής θεολογίας, πάντοτε ανοικτή και έτοιμη για γόνιμο και ειλικρινή διάλογο, κατά το πρότυπο του «μέντορά» του Φλωρόφσκυ. Με χαρά αποδέχθηκα την πρόσκληση στέλνοντας σχετικό κείμενο για τη σχέση T.F. Torrance και Ζηζιούλα γύρω από το ζήτημα της θείας Μοναρχίας. Το αφιέρωμα αυτό έτυχε τέτοιας αποδοχής, ώστε σύντομα επρόκειτο να λάβει τον δρόμο για την έκδοσή του σε αυτοτελή τόμο υπό τον τίτλο: T.F. Torrance and Eastern Orthodoxy: Theology in Reconciliation (Wipf & Stock, υπό έκδοση 2015),τον οποίο μέχρι και λίγες μέρες πριν το θάνατό του δούλευε μαζί με τους άλλους συντελεστές του εγχειρήματος για την προετοιμασία του.
Η στενή συνεργασία που είχε ξεκινήσει από το 2010 έμελλε να συνεχιστεί με ακόμη πιο εντατικούς ρυθμούς. Έτσι εν όψει της προετοιμασίας έκδοσης του μνημειώδους έργου για τη θεολογική εκπαίδευση σε ορθόδοξη προοπτική, με τίτλο Orthodox Handbook on Ecumenism. Resources for theological education,P. Kalaitzidis et. al. (eds.), (Volos Academy Publications in cooperation with WCC Publ. and Regmum Books International: Volos, 2014) του ζήτησα να συμβάλλει με ένα σύντομο κείμενο για την οικουμενική συμβολή του Φλωρόφσκυ, κάτι που έκανε με ιδιαίτερη χαρά, προσκομίζοντας νέα και άγνωστα στους πολλούς στοιχεία για την οικουμενική δράση του Ρώσου θεολόγου (σε συνεργασία με τον Darchaert S. “Fr. Georges Florovsky” σσ. 211-215). Παράλληλα έπειτα από την επιτυχή συμμετοχή του σε διεθνές συνέδριο που διοργανώθηκε τον Ιούνιο 2013 από το Πανεπιστήμιο του Princeton με τίτλο «K. Barth in Dialogue: Encounter with major figures», όπου μίλησε για τη σχέση μεταξύ Φλωρόφσκυ και Barth, βασισμένος σε μεγάλο βαθμό σε αδημοσίευτο αρχειακό υλικό της μεταξύ τους έμμεσης ή άμεσης αλληλογραφίας, μου είχε προτείνει, εκπροσωπώντας από την πλευρά μου την Ακαδημία Βόλου και σε συνεργασία με τον Καθηγητή Συστηματικής θεολογίας του Πανεπιστημίου του Princeton B. McCormack να διοργανώσουμε στο προσεχές μέλλον διεθνές συνέδριο για τη σχέση της Ορθόδοξης θεολογίας και του K. Barth, που θα απέβλεπε σε μια πρώτη σοβαρή προσέγγιση και αξιολόγηση από πλευράς ορθοδόξου της διαλεκτικής θεολογίας του μεγάλου Ελβετού θεολόγου.(Ο ενδιαφερόμενος μπορεί να αναζητήσει τα επιστημονικά κείμενα του π. Matthew στην διαδικτυακή τοποθεσία: https://fordham.academia.edu/BakerMatthew).
Ο π. Matthew είχε ιδιαίτερη αγάπη προς την Ελλάδα. Όπως μου έλεγε στις κατ’ ιδίαν «ηλεκτρονικές» συνομιλίες μας διαρκώς παρακολουθούσε από χρόνια τα θεολογικά και κοινωνικό-πολιτικά τεκταινόμενα στη χώρα μας, εκφράζοντας πότε την ικανοποίησή του και πότε τον προβληματισμό του για την πορεία της ελλαδικής θεολογίας και Εκκλησίας. Μάλιστα είχε ήδη από το 2007-08 στείλει ηλεκτρονικό μήνυμα στον Διευθυντή της Ακαδημίας Θεολογικών Σπουδών Βόλου Δρ. Παντελή Καλαϊτζίδη (με τον οποίο γνωρίστηκε από κοντά στα τέλη Νοεμβρίου του 2009 στο Παρίσι, στο συνέδριο του Ινστιτούτου του Αγίου Σεργίου για τον Φλωρόφσκυ, και με τον οποίο έκτοτε διατηρούσε περιοδική επικοινωνία), εκφράζοντάς του την αμέριστη συμπαράστασή του στο έργο της Ακαδημίας, θεωρώντας, ότι πρόκειται για τους λίγους χώρους στην ελληνόφωνη Ορθοδοξία όπου επιτελείται σημαντικό έργο. Χωρίς να συμφωνεί, όπως μου έλεγε με όλα τα θεολογικά ανοίγματα της Ακαδημίας, πάντοτε ωστόσο επιχειρηματολογώντας κι όχι με αφορισμούς όπως είθισται να συμβαίνει, θεωρούσε ότι στο πλαίσιο της Ακαδημίας του Βόλου συντελούνταν σοβαρή και ειλικρινής δουλεία που έπρεπε να υποστηριχθεί. Παράλληλα ο π. Matthew το τελευταίο χρονικό διάστημα είχε προχωρήσει στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, προκειμένου να έχει άμεση πρόσβαση στις ελληνικές πηγές (Αγία Γραφή και Πατέρες αλλά και σύγχρονη θεολογία), θεωρώντας ως απαραίτητη προϋπόθεση σοβαρής επιστημονικής έρευνας την καλή γνώση των πηγών. Για το λόγο αυτό προχωρούσε και στην εκμάθηση της ρωσικής γλώσσας, προκειμένου να έχει ικανή πρόσβαση και στις σλαβικές πηγές.
Εξαιτίας της αγάπης του προς την Ελλάδα στον απόηχο της «ελληνικότητας» της θεολογίας του Φλωρόφσκυ, ο π. Matthew ετοιμαζόταν το προσεχές διάστημα να επισκεφτεί τη χώρα μας με αφορμή διεθνές επιστημονικό συνέδριο που διοργανώνεται στους Δελφούς τον προσεχή Μάιο (29-31) για τη σχέση Οντολογίας και Ιστορίας. Είχε μάλιστα μια εβδομάδα πριν τον αδόκητο θάνατό του κάνει και τη σχετική κράτηση του εισιτηρίου. Είχε μεγάλη προσμονή για το ταξίδι αυτό, καθώς εκτός του ότι θα βρισκόταν η ευκαιρία να συναντηθούμε και πάλι, επρόκειτο να συναντηθεί μεταξύ άλλων και με τον Μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη (Ζηζιούλα), ο οποίος είχε πρόσφατα εκφράσει τον απέραντο θαυμασμό του για το έργο του Αμερικανού ορθόδοξου θεολόγου. Μάλιστα ο π. Matthew είχε αποστείλει στον Μητροπολίτη Περγάμου, ένα από τα κεφάλαια της Διατριβής του όπου συζητούσε τη σχέση του Ζηζιούλα με τον Heidegger, στο πεδίο της ερμηνευτικής. Επρόκειτο για ένα κείμενο απαράμιλλης σημασίας, το οποίο θα τοποθετούσε σε νέες βάσεις την ιστορία της ορθόδοξης θεολογίας στο διάλογό της με τη φιλοσοφία από την οπτική της ερμηνευτικής.
Έτσι λοιπόν ετοιμαζόταν με ιδιαίτερο ζήλο για το πρώτο του ταξίδι στην Ελλάδα. Μαζί με τον μεγάλο του γιό, τον Ισαάκ, και έναν παιδικό του φίλο θα ταξίδευαν με τις Τουρκικές αερογραμμές μέσω Κωνσταντινούπολης στην Αθήνα. Μάλιστα λόγω της επιλογής της διαδρομής τον «πείραζα» λέγοντάς του ότι μόλις ερχόταν στην Αθήνα θα πηγαίναμε για «εξαγνισμό» σε ένα παραδοσιακό ελληνικό εστιατόριο για να μου απαντήσει αστειευόμενος ότι επιθυμούσε να κάνει «εξορκισμό» στο τουρκικό αεροσκάφος…
Δυστυχώς η μοίρα του επιφύλαξε ένα άλλο ταξίδι, εκείνο στην αιωνιότητα, δίνοντάς του έτσι την ευκαιρία να γνωρίσει πολύ πιο σύντομα από ότι ίσως έπρεπε, στη γειτονιά των αγγέλων, τον ιδρυτή της «νεοπατερικής σύνθεσης» τον π. Γεώργιο Φλωρόφσκυ, με τον οποίο είμαι σίγουρος ότι θα έχουν πολλά να πουν και να συζητήσουν…
Αιωνία σου η μνήμη αγαπημένε μου φίλε…