Συναντώντας την παγκόσμια Ορθοδοξία

Τα τελευταία τριάντα χρόνια ο ρόλος και η θέση της Ορθοδοξίας έχει επηρεαστεί παγκοσμίως από πολύπλευρες κοινωνικές αλλαγές όπως το τέλος του υπαρκτού σοσιαλισμού, η διεθνής μετανάστευση, η αύξηση της θρησκευτικής ποικιλομορφίας και της ακριβολογίας, οι διαδικασίες εκκοσμίκευσης και παγκοσμιοποίησης και οι προκλήσεις σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Σε αυτόν τον κατάλογο, πρέπει κανείς να προσθέσει την πρόσφατη πανδημία του κορωνοϊού, που προκάλεσε πολλά κοινωνικά, οικονομικά, πολιτικά και πνευματικά προβλήματα, για να μην αναφέρουμε τον αντίκτυπό της στην παγκόσμια σωματική και ψυχική υγεία, καθώς και τη συνεχιζόμενη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία (έναν πόλεμο μεταξύ δύο ορθόδοξων εθνών) και την επακόλουθη ενεργειακή κρίση. Επιπλέον, αν λάβει κανείς υπόψη και την άνοδο ρεβιζιονιστικών θεωριών για την ιστορία και τα κρατικά σύνορα, που διατυπώνονται από διάφορα αυταρχικά καθεστώτα σε όλο τον κόσμο, καθώς και τη συνεχιζόμενη περιβαλλοντική κρίση, έχει ήδη μπροστά του ένα πολύχρωμο παζλ, μέσα στο οποίο η Ορθοδοξία καλείται να προσφέρει τη μαρτυρία της.

Είναι ευρέως παραδεκτό ότι για αιώνες, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση της βυζαντινής αυτοκρατορίας και στη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, η Ορθοδοξία έχει υποστεί μια μακρά περίοδο θεολογικής αφασίαςκαι βαβυλωνιακής αιχμαλωσίας σε δυτικά ή ξένα, γενικά, πρότυπα θεολογίας, στερούμενη έτσι όχι μόνο το όραμα αλλά και τα μέσα για δημιουργική προσέγγιση των εξελίξεων που λάβαιναν χώρα εκείνη την εποχή στη Δύση(Αναγέννηση, Μεταρρύθμιση, Διαφωτισμός κ.λπ.) και που τελικά οδήγησαν στην ανάδυση της νεωτερικότητας. Αντιμετωπίζοντας κρίσιμες συνθήκες, η Ορθοδοξία έμοιαζε ανίκανη να αντιδράσει με δημιουργικό τρόπο. Συχνά αφοσιωμένη με στατικό τρόπο σε ένα ένδοξο παρελθόν και μια πλούσια παράδοση, η πλειοψηφία των θεολόγων και των Εκκλησιών φανέρωνε μια ξεπερασμένη κατανόηση και ερμηνεία τόσο του παρελθόντος όσο και της περιρρέουσας ατμόσφαιρας, εκφραζόμενη με τρόπο ασύμβατο με τον εκκλησιαστικό τρόπο ύπαρξης και άσχετο με τις υπαρξιακές ανάγκες του κόσμου.

Παρόλο το πνευματικό και θεολογικό αυτό αδιέξοδο, με εθνικιστικές αποχρώσεις και διαιρέσεις ως αποτέλεσμα της δημιουργίας των εθνικών κρατών στα τέλη του 19ου αιώνα, η Ορθοδοξία άρχισε διστακτικά έναν διάλογο με τη Δύση στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, στο πλαίσιο της θεολογίας των Ρώσων εμιγκρέ, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει την αναδυόμενη κυρίαρχη διαδικασία της παγκοσμιοποίησης και της εκκοσμίκευσης και, ταυτόχρονα, να αξιολογήσει ή και να αποδεχτεί τα διάφορα επιτεύγματα της νεωτερικότητας. Λόγω της περίφημης θεολογικής έκκλησης για μια νεοπατερική σύνθεση και του αιτήματος για ανανέωση της Ορθόδοξης θεολογίας, καθώς και λόγω της ευρύτερης αναβίωσης βιβλικών, πατερικών, λειτουργικών και άλλων μελετών στη Δύση, η Ορθόδοξη θεολογία άρχισε σταδιακά να επανεξετάζει τη δική της παράδοση και εμπειρία, για να μπορέσει να δημιουργήσει μια ερμηνευτική πρόταση που θα είχε νόημα στον σύγχρονο κόσμο, χωρίς βέβαια αυτή η προσπάθεια να χαρακτηρίζεται πάντα από θάρρος και συνέπεια. Οι περαιτέρω αναταραχές σε όλες τις όψεις της ανθρώπινης ζωής, όπως οι ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις, η μετα-αλήθεια και τα διαανθρώπινα αφηγήματα, καθώς και ο σχετικισμός που βασιλεύει στη σφαίρα της μετανεωτερικότητας, καθιστούν επείγουσα τη συζήτηση σχετικά με την εύρεση και τη διαμόρφωση των κατάλληλων υποθέσεων για μια σοβαρή επανεξέταση της φύσης, της μεθοδολογίας, του ήθους και του φρονήματος της σύγχρονης Ορθόδοξης θεολογίας.

Αντιμετωπίζοντας μια τέτοια κρίσιμη κατάσταση στις μέρες μας, η Ορθοδοξία, που εξακολουθεί να είναι βαθιά διχασμένη, πρέπει να βρει το θάρρος να φτάσει στην κορυφή, ξεκινώντας έναν δύσκολο αλλά ταυτόχρονα επείγοντα και αργοπορημένο, διπλό διάλογο: έναν εσωτερικό ανάμεσα στις διάφορες Ορθόδοξες εκκλησίες και τα θεολογικά ρεύματα για να θεραπευτούν χάσματα του παρελθόντος και του παρόντος και να ξεπεραστούν οι αγκυλώσεις και ο συλλογικός ναρκισσισμός, και έναν εξωτερικό με το όλο περιβάλλον, με τον κόσμο καθεαυτό, με αυτή την όψη της ιστορίας που αλλάζει ριζικά εκλιπαρώντας για μια βαθιά επαναδιατύπωση των θεολογικών θέσεων της Ορθοδοξίας, ώστε να διατυπωθεί τελικά ένα οικουμενικό όραμα και ένα διαλογικό ήθος που θα αναφέρεται στη σωτηρία του σύμπαντος κόσμου και όχι μόνο ενός Ορθόδοξου έθνους, είτε του ελληνικού, είτε του ρωσικού, είτε οποιουδήποτε άλλου. Μια τέτοια κίνηση θα διευκόλυνε και τις άλλες χριστιανικές παραδόσεις καθώς και τα κοσμικά σώματα να μπουν σε διάλογο με την Ορθοδοξία, με τρόπο που να ξεπερνά τα στερεότυπα του παρελθόντος και την στερεοποιημένη παραδοσιακότητα, καθιστώντας δυνατή την αναγνώριση της αύρας του Αγίου Πνεύματος που εξακολουθεί να διεισδύει στις εκκλησιαστικές κοινότητες ανοίγοντας τις για την επερχόμενη Βασιλεία του Θεού.

Σε αυτό το πνεύμα η Ακαδημία Θεολογικών Σπουδών Βόλου, τηρώντας την παράδοση του κριτικού στοχασμού επί επίκαιρων θεολογικών θεμάτων, οργανώνει τις δραστηριότητές της για το τρέχον ακαδημαϊκό έτος 2022-2023. Μεταξύ αυτών, το Δεύτερο Μεγάλο Συνέδριο της Διεθνούς Ορθόδοξης Θεολογικής Ένωσης (IOTA), 10-15 Ιανουαρίου 2023, χαρακτηρίζεται ως μια εξαιρετική εκδήλωση που φιλοξενείται στο Βόλο συγκεντρώνοντας μεγάλη ποικιλία Ορθοδόξων λογίων και ερευνητών παγκοσμίως, κληρικών αλλά και λαϊκών που εκπροσωπούν εκδοχές της παγκόσμιας Ορθοδοξίας, εκπληρώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο ένα αίτημα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Κρήτης (2016) για τη δημιουργία μιας μόνιμης βάσης διαλόγου και συνεργασίας εντός του Ορθόδοξου ακαδημαϊκού κόσμου. Επιπλέον, η Ακαδημία διοργανώνει μια σειρά εκδηλώσεων, διαλέξεων, παρουσιάσεων βιβλίων, συναντήσεων και συνεδρίων σε συνεργασία και με άλλους ορθόδοξους και οικουμενικούς οργανισμούς και ινστιτούτα.